زخم سرطانی چیست؟

زخم سرطانی یکی از چالش‌برانگیزترین عوارض در بیماران مبتلا به سرطان است که هم کیفیت زندگی فرد را به شدت کاهش می‌دهد و هم خطر عفونت‌های جدی و حتی تهدیدکننده حیات را به همراه دارد. این زخم‌ها معمولاً در اثر رشد بدخیم تومور در پوست یا بافت‌های نزدیک به سطح بدن ایجاد می‌شوند و به دلیل تخریب عروق، کاهش اکسیژن‌رسانی و ضعف سیستم ایمنی بیمار، بهبود طبیعی آن‌ها تقریباً غیرممکن است. 

در این مطلب از سایت سیب 115، قصد داریم به طور کامل به پرسش «زخم سرطانی چیست» پاسخ دهیم، انواع آن را بررسی کنیم، علائم زخم‌های سرطانی را بشناسیم و مهم‌تر از همه، راه‌های مدیریت و درمان پیشرفته آن را معرفی نماییم. 

زخم سرطانی دقیقاً چیست؟ 

زخم سرطانی (Malignant Wound یا Fungating Wound) زخمی است که یا مستقیماً از رشد سلول‌های سرطانی در پوست و بافت زیرین به وجود می‌آید (زخم اولیه سرطانی) و یا در اثر متاستاز سرطان به پوست ایجاد می‌شود (زخم ثانویه). 

شایع‌ترین سرطان‌هایی که منجر به ایجاد این زخم‌ها می‌شوند عبارتند از: 

• سرطان پستان (به‌خصوص در مراحل پیشرفته که تومور از پوست خارج می‌شود) 
• سرطان سر و گردن 
• سارکوم‌های بافت نرم 
• ملانومای بدخیم 
• سرطان‌های دستگاه گوارش و تناسلی که به پوست نفوذ می‌کنند 

این زخم‌ها معمولاً ظاهری قارچ‌مانند (Fungating) یا زگیل‌شکل (Ulcerating) دارند و با ترشح زیاد، بوی نامطبوع، خونریزی و درد همراه هستند. 

انواع زخم سرطانی 

زخم‌های سرطانی را می‌توان به 4 دسته کلی تقسیم کرد: 

۱. زخم قارچ‌مانند (Fungating Wound) 

این زخم، شایع‌ترین نوع زخم سرطانی است که به‌صورت توده برجسته، گل‌کلمی و قرمز-قهوه‌ای ظاهر می‌شود. تومور از زیر پوست به سمت بیرون رشد کرده و شبیه قارچ یا کلم بروکلی می‌شود. سطح آن بسیار شکننده است و با کوچک‌ترین تماس خونریزی شدید می‌کند. ترشح فراوان (گاهی خونابه‌ای-چرکی) و بوی بسیار تند از ویژگی‌های بارز آن است. 

زخم قارچی، بیشتر در سرطان پیشرفته پستان، سر و گردن و سارکوما دیده می‌شود. به دلیل رشد مداوم تومور، کنترل خونریزی و ترشح آن فقط با پانسمان‌های هموستاتیک آلژیناتی و فوم‌های جاذب فوق‌العاده قوی (مثل Mepilex Border یا Allevyn Ag) امکان‌پذیر است. 

۲. زخم زخمی‌شونده (Ulcerating Wound) 

زخم زخمی‌شونده، فرورفته و گود است؛ لبه‌های نامنظم، کف زخم پر از بافت نکروز سیاه یا زرد و ترشح غلیظ چرکی-خونی دارد. معمولاً در اثر تخریب پوست از بالا به پایین ایجاد می‌شود و عمق زیادی پیدا می‌کند. درد سوزشی شدید و بوی تعفن به دلیل عفونت بی‌هوازی شایع است. 

این زخم در سرطان‌های پستان، سر و گردن و ملانوما شایع است. مدیریت آن نیاز به دبریدمان منظم، پانسمان‌های آلژینات کلسیم (Kaltostat) برای هموستاز و پانسمان‌های نقره‌دار یا زغال فعال (Actisorb Silver 220، Carboflex) برای کنترل عفونت و بو دارد. 

۳. زخم فیستول‌دار (Malignant Fistula) 

وقتی تومور به اندام توخالی (روده، مثانه، واژن) نفوذ کند، ارتباط غیرطبیعی بین پوست و آن اندام ایجاد می‌شود. نتیجه: نشت مدفوع، ادرار یا ترشحات روده‌ای از زخم پوستی است. بوی بسیار شدید مدفوعی، تحریک شدید پوست اطراف و خطر عفونت سیستمیک بالا است. 

مدیریت آن با کیسه‌های استومی مخصوص زخم (Drainage Pouch) یا کیسه‌های بزرگ Fistula Bag و پانسمان‌های سوپرجاذب (Eclypse، Zetuvit Plus) و دستگاه وکیوم‌تراپی (PICO یا VAC) انجام می‌شود تا نشت کنترل شود. 

۴. زخم‌های متاستاتیک پوستی (Cutaneous Metastatic Lesions) 

در این زخم سرطانی، سلول‌ها از تومور اولیه (معمولاً پستان، ریه، ملانوما) به پوست متاستاز می‌دهند و ابتدا به‌صورت نودول‌های سفت و متعدد ظاهر می‌شوند؛ سپس یکی‌یکی زخمی و خونریزی‌دار می‌شوند. زخم‌ها معمولاً کوچک، متعدد و پراکنده در قفسه سینه، شکم یا سر هستند. 

چون تعدادشان زیاد است، پانسمان‌های بزرگ ورقه‌ای سیلیکونی (Mepitel One) یا فیلم‌های شفاف همراه با پانسمان‌های نقره‌دار موضعی (Aquacel Ag) و گاهی رادیوتراپی موضعی برای کاهش تعداد ضایعات به کار می‌رود. کنترل گسترده با لباس‌های فشاری مخصوص هم کمک‌کننده است. 

علائم زخم های سرطانی که حتماً باید بشناسید 

تشخیص به‌موقع علائم زخم‌ های سرطانی می‌تواند از پیشرفت غیرقابل کنترل آن جلوگیری کند. مهم‌ترین علائم عبارتند از: 

• زخمی که علی‌رغم مراقبت معمول بیش از ۴–۶ هفته بهبود نمی‌یابد 
• ترشح فراوان (سروزی، خونابه‌ای، چرکی یا مخلوط) 
• بوی بسیار شدید و نامطبوع (ناشی از عفونت بی‌هوازی و نکروز) 
• خونریزی خودبه‌خودی یا با کمترین تماس 
• درد شدید و مداوم (حتی در حالت استراحت) 
• تورم و قرمزی گسترده اطراف زخم 
• احساس خارش یا سوزش شدید 
• تب و لرز (نشانه عفونت سیستمیک) 
• خروج تکه‌های بافت مرده یا تومور از زخم 

هر یک از این علائم هشداری جدی است و باید فوراً به تیم درمان سرطان و متخصص زخم اطلاع داده شود. 

چرا زخم سرطانی به این سختی بهبود می‌یابد؟ 

زخم سرطانی یک زخم معمولی نیست؛ بخشی از خود بیماری سرطان است و تا وقتی تومور زنده و فعال باشد، زخم هم زنده و فعال می‌ماند. به همین دلیل «بهبود کامل» به سختی اتفاق می‌افتد و هدف ما فقط «کنترل و مدیریت» است. 

دلایل اصلی این سختی عبارتند از: 

• رشد مداوم سلول‌های سرطانی که هر روز بافت سالم را می‌خورند و زخم را بزرگ‌تر می‌کنند 
• کاهش شدید خون‌رسانی به ناحیه زخم (ایسکمی و هیپوکسی) چون تومور عروق طبیعی را نابود و عروق شکننده غیرطبیعی می‌سازد 
• ضعف شدید سیستم ایمنی بیمار به دلیل سرطان، شیمی‌درمانی و داروهای سرکوب‌کننده ایمنی 
• عفونت‌های مقاوم و چندگانه (باکتری بی‌هوازی، سودوموناس، MRSA و قارچ) که با آنتی‌بیوتیک معمولی از بین نمی‌روند 
• سوءتغذیه و کاهش شدید آلبومین خون که پروتئین لازم برای ساخت بافت جدید را تأمین نمی‌کند 
• ترشح آنزیم‌های مخرب (متالوپروتئیناز) توسط خود تومور که کلاژن تازه را فوراً تجزیه می‌کند 
• خونریزی مکرر و شکنندگی عروق تومور که باعث تشکیل لخته و نکروز جدید می‌شود 
• درد و استرس شدید بیمار که با افزایش کورتیزول، ترمیم را باز هم مختل می‌کند 

در نتیجه، پانسمان ساده، بتادین یا آنتی‌بیوتیک خوراکی هیچ‌کدام کافی نیستند. تنها با ترکیب درمان اصلی سرطان، پانسمان‌های تخصصی پیشرفته (آلژینات نقره، پانسمان فوم سوپرجاذب، زغال فعال)، دستگاه وکیوم‌تراپی و تغذیه پروتئینی بالا می‌توان این زخم را تحت کنترل درآورد. 

در سیب ۱۱۵ تلاش شده تا تجهیزات لازم برای درمان زخم سرطانی در اختیار شما قرار بگیرد. 

راه‌های درمانی و مدیریت زخم سرطانی

مدیریت زخم سرطانی دو هدف اصلی دارد: کند کردن پیشرفت بیماری زمینه‌ای و کاهش علائم آزاردهنده (ترشح، بو، خونریزی، درد و عفونت). 

در ادامه تمام روش‌های مؤثر و به‌روز را بررسی می‌کنیم: 

۱. درمان سیستمیک سرطان 

اولین و مهم‌ترین قدم، کنترل خود تومور است. شیمی‌درمانی، رادیوتراپی، ایمونوتراپی، هورمون‌درمانی یا داروهای هدفمند با کوچک کردن تومور، ترشح و خونریزی زخم را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهند. در بسیاری موارد حتی زخم قارچ‌مانند پس از چند جلسه شیمی‌درمانی صاف‌تر و خشک‌تر می‌شود. بدون کنترل سیستمیک، هیچ درمان موضعی جواب پایدار نمی‌دهد.

۲. کنترل ترشح زیاد 

زخم سرطانی گاهی روزانه چند لیتر ترشح دارد. پانسمان‌های فوم پلی‌اورتان، آلژینات کلسیم و پانسمان‌های سوپرجاذب تا ۳۰ برابر وزن خود مایع جذب می‌کنند و تا چند روز نیازی به تعویض ندارند. این پانسمان‌ها پوست اطراف را خشک نگه می‌دارند و خطر خیس‌خوردگی و عفونت ثانویه را به‌شدت کاهش می‌دهند.

۳. کنترل بوی نامطبوع 

بوی تعفن ناشی از باکتری‌های بی‌هوازی است. پانسمان‌های حاوی زغال فعال مولکول‌های بدبو را به دام می‌اندازند و پانسمان‌های نقره‌دار همراه ژل مترونیدازول موضعی باکتری‌ها را از بین می‌برند. معمولاً طی ۴۸-۷۲ ساعت بوی زخم به‌طور قابل‌توجهی کم می‌شود و ترکیب این دو روش بهترین نتیجه را دارد.

۴. کنترل خونریزی 

عروق تومور بسیار شکننده‌اند. پانسمان‌های آلژینات هموستاتیک، پانسمان کلاژن و پانسمان نقره و پدهای حاوی ترانکسامیک اسید موضعی خونریزی را در چند دقیقه متوقف می‌کنند. در خونریزی‌های شدید گاهی از فوم‌های نقره‌دار یا رادیوتراپی تک‌جلسه‌ای برای بستن عروق سطحی استفاده می‌شود.

۵. کنترل درد 

درد هنگام تعویض پانسمان بسیار شدید است. پانسمان‌های سیلیکونی غیرچسبنده و پانسمان‌های حاوی ایبوپروفن موضعی درد را تا ۷۰ درصد کاهش می‌دهند. فیلم‌های شفاف و هیدروژل‌ها تعداد دفعات تعویض را کم می‌کنند و به بیمار اجازه می‌دهند راحت‌تر استراحت کند. برای خرید پانسمان هیدروژل، می‌توانید به دسته مربوطه در سایت مراجعه کنید.

۶. درمان عفونت 

عفونت در زخم سرطانی تقریباً همیشه وجود دارد. پانسمان‌های نقره‌یونی، پانسمان‌های حاوی PHMB و عسل پزشکی باکتری‌های مقاوم و بی‌هوازی را به‌سرعت از بین می‌برند. در عفونت‌های عمیق ترکیب با آنتی‌بیوتیک سیستمیک و گاهی وکیوم‌تراپی ضروری است.

۷. وکیوم‌تراپی (NPWT) 

دستگاه‌های فشار منفی ترشح را تا ۸۰ درصد کاهش می‌دهند، بوی زخم را کم می‌کنند، تشکیل بافت سالم را تحریک می‌کنند و تعداد تعویض پانسمان را به هفته‌ای یک‌بار می‌رسانند. در زخم‌های عمیق و فیستول‌دار بسیار مؤثرند و مدل‌های قابل‌حمل برای استفاده در منزل نیز موجود است.

۸. مراقبت‌های حمایتی و تغذیه 

سوءتغذیه بزرگ‌ترین مانع کنترل زخم است. مکمل‌های پروتئینی غنی‌شده با آرژنین و زینک روزانه ۳۰-۴۰ گرم پروتئین اضافی تأمین می‌کنند. مولتی‌ویتامین، کنترل کم‌خونی و مصرف کافی مایعات نیز ضروری است. تغذیه مناسب سرعت و کیفیت مدیریت زخم را به‌طور چشمگیری بالا می‌برد.

نکته بسیار مهم برای درمان زخم سرطانی

پیش از شروع هر کدام از روش‌های درمانی ذکر شده (به‌خصوص مکمل‌ها و مواد خوراکی) حتماً با پزشک متخصص خود مشورت کنید تا تداخل دارویی، محدودیت‌های کلیوی یا کبدی، وضعیت انعقاد خون و شرایط شیمی‌درمانی بیمار بررسی شود. بسیاری از پانسمان‌های پیشرفته (مثل نقره‌دار یا PHMB) در بیماران با حساسیت شناخته‌شده یا نارسایی شدید کبدی ممنوعیت نسبی دارند. 

همچنین دوز بالای پروتئین یا آرژنین در بیماران با نارسایی کلیه یا اسیدوز متابولیک می‌تواند خطرناک باشد. استفاده خودسرانه حتی از عسل پزشکی یا ژل مترونیدازول موضعی گاهی واکنش آلرژیک شدید ایجاد می‌کند. 

بنابراین همیشه: 

• ابتدا عکس و توضیح دقیق زخم را برای متخصص زخم بفرستید. 
• لیست کامل داروهای فعلی بیمار را ارائه دهید. 
• اجازه دهید پزشک یا پرستار زخم پروتکل دقیق پانسمان و مکمل را برای شرایط همان بیمار بنویسد. 

سخن آخر 

زخم سرطانی دیگر یک مشکل لاعلاج و غیرقابل کنترل نیست. با پیشرفت چشمگیر تجهیزات پزشکی و پانسمان‌های تخصصی، امروز می‌توان ترشح، بو، خونریزی و درد این زخم‌ها را تا حد بسیار زیادی کنترل کرد و کیفیت زندگی بیمار و خانواده را به شکل قابل توجهی بالا برد. اگر شما یا عزیزان‌تان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنید، کافی است همین امروز با مشاوران تخصصی زخم سایت سیب ۱۱۵ تماس بگیرید تا بهترین و به‌روزترین پانسمان‌ها و تجهیزات متناسب با شرایط زخم شما پیشنهاد و ارسال شود.