همه چیز در مورد آناتومی شانه
شانه انسان به‌عنوان متحرک‌ترین مفصل بدن، نقش حیاتی در انجام حرکات پیچیده و گسترده اندام فوقانی دارد. این مفصل با قابلیت انجام حرکاتی مانند ابداکشن، فلکشن، اکستنشن، چرخش داخلی و خارجی، و حتی چرخش 360 درجه در صفحه ساژیتال، انعطاف‌پذیری و آزادی حرکتی چشمگیری را فراهم می‌کند. همچنین، شانه امکان حرکاتی نظیر بالا بردن، عقب کشیدن و انقباض کتف را نیز ایجاد می‌کند.
بااین‌حال، همین دامنه حرکتی وسیع، مفصل شانه را در معرض ناپایداری و آسیب‌پذیری قرار می‌دهد. ثبات این مفصل عمدتاً به ساختارهای حمایتی مانند عضلات روتاتور کاف، تاندون‌ها، رباط‌ها و لابروم گلنوئید وابسته است. آسیب‌های شایع شانه شامل پارگی روتاتور کاف، برخورد شانه و دررفتگی بوده و اغلب در افرادی که حرکات مکرر یا سنگین از بالای سر انجام می‌دهند، مانند ورزشکاران و کارگران صنعتی، مشاهده می‌شود.
در این مقاله، به بررسی آناتومی شانه، آسیب‌های رایج و روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها خواهیم پرداخت.
اجزای تشکیل دهنده شانه
شانه یکی از پیچیده‌ترین و متحرک‌ترین مفاصل بدن است که ساختار آن توسط سه استخوان اصلی شکل می‌گیرد: استخوان بازو (هومروس)، استخوان کتف (اسکاپولا) و استخوان ترقوه (کلاویکل). این استخوان‌ها با تشکیل چندین مفصل مهم، از جمله مفصل گلنوهومرال، امکان حرکات گسترده و متنوع را فراهم می‌کنند. مفصل گلنوهومرال، که به اتصال سر گرد استخوان بازو به حفره کم‌عمق گلنوئید روی استخوان کتف معروف است، بیشترین دامنه حرکتی را در بدن دارد و درعین‌حال به دلیل همین تحرک بالا، مستعد آسیب‌دیدگی است.
در کنار استخوان‌ها، عضلات مختلفی وظیفه پایداری و حرکت شانه را بر عهده دارند. عضلات روتاتور کاف که شامل چهار عضله اصلی به نام‌های سوپرااسپیناتوس، اینفرااسپیناتوس، ترس مینور و ساب‌اسکاپولاریس هستند، اطراف سر استخوان بازو را پوشانده و از آن در برابر ناپایداری محافظت می‌کنند. عضله دلتوئید نیز به‌عنوان عضله‌ای قدرتمند در قسمت فوقانی شانه، نقش اساسی در بالا بردن و چرخاندن بازو ایفا می‌کند.
افزون بر عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها به‌عنوان عناصر حمایتی، اجزای استخوانی و عضلانی شانه را به یکدیگر متصل کرده و پایداری مفصل را تضمین می‌کنند. تاندون‌ها، عضلات را به استخوان‌ها متصل کرده و نقش انتقال نیرو را بر عهده دارند، درحالی‌که رباط‌ها به تقویت اتصالات بین استخوان‌ها کمک کرده و شانه را در برابر حرکات ناگهانی و آسیب‌زا محافظت می‌کنند.
این هماهنگی بی‌نظیر میان استخوان‌ها، عضلات، تاندون‌ها و رباط‌ها موجب می‌شود شانه توانایی انجام حرکات پیچیده و کنترل‌شده را داشته باشد و درعین‌حال نیازمند مراقبت ویژه برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی‌های احتمالی باشد
بررسی ساختار و عملکرد استخوان کتف.
استخوان کتف یا اسکاپولا (Scapula) یکی از اجزای کلیدی در ساختار شانه است که به شکل یک صفحه مثلثی و تقریباً تخت طراحی شده است. این استخوان در پشت قفسه سینه قرار دارد و محدوده دنده‌های دوم تا هفتم را می‌پوشاند. با زاویه‌ای حدود ۳۰ درجه به سمت جلو متمایل شده، کتف پایه‌ای مهم برای حرکات شانه و اتصال عضلات مختلف به شمار می‌رود.
ویژگی‌های ساختاری استخوان کتف
استخوان کتف به دلیل طراحی خاص خود، بستری برای اتصال حدود ۱۷ عضله فراهم می‌کند که هر یک نقش حیاتی در حرکت و پایداری شانه دارند. در قسمت خارجی این استخوان، یک حفره کم‌عمق به نام حفره گلنوئید (Glenoid Fossa) قرار دارد. این حفره محل اتصال سر استخوان بازو بوده و تشکیل‌دهنده مفصل شانه است. سطح داخلی آن با لایه‌ای از غضروف مفصلی پوشیده شده که باعث کاهش اصطکاک و تسهیل حرکت می‌شود.
برجستگی‌ها و اتصالات مهم
در مجاورت حفره گلنوئید، دو زائده مهم قرار دارند که به افزایش استحکام و عملکرد شانه کمک می‌کنند:
- زائده آکرومیون (Acromion Process):این برجستگی در بالای حفره گلنوئید قرار گرفته و محلی برای اتصال عضله دلتوئید است. همچنین بخشی از سقف مفصل شانه را تشکیل می‌دهد و در محافظت از ساختارهای داخلی شانه نقش دارد.
- زائده کوراکوئید (Coracoid Process):این زائده در جلوی حفره گلنوئید واقع شده و به‌عنوان نقطه اتصال چندین رباط و عضله مانند عضله دوسر بازویی (Biceps Brachii) عمل می‌کند.
نقش عملکردی استخوان کتف
کتف نه‌تنها به‌عنوان بستری برای اتصال عضلات و رباط‌ها عمل می‌کند، بلکه در حرکات چرخشی و جابجایی بازو نقش محوری دارد. ساختار سبک اما مقاوم آن، امکان حرکات پیچیده و پایداری مفصل شانه را فراهم می‌کند.
استخوان ترقوه و نقش آن در ساختار بدن
استخوان ترقوه یا کلاویکل (Clavicle) یکی از اجزای مهم در ناحیه شانه و قفسه سینه است که به شکل S کشیده با انحنای ملایم طراحی شده است. این استخوان به‌عنوان یک پل ارتباطی بین قفسه سینه و اندام فوقانی عمل می‌کند و نقشی اساسی در حفظ تعادل و پایداری شانه دارد.
محل قرارگیری و اتصالات استخوان ترقوه
ترقوه در قسمت جلویی قفسه سینه قرار دارد و از دو انتها با دیگر استخوان‌های بدن مفصل می‌شود:
- اتصال داخلی:سر داخلی استخوان ترقوه با استخوان جناق سینه (Sternum) مفصل شده و مفصل استرنوکلاویکولار (Sternoclavicular) را تشکیل می‌دهد. این مفصل به شانه اجازه حرکت در جهات مختلف را می‌دهد.
- اتصال خارجی:انتهای خارجی این استخوان به زائده آکرومیون (Acromion) از استخوان کتف متصل شده و مفصل آکرومیوکلاویکولار (Acromioclavicular) را شکل می‌دهد. این اتصال برای حفظ استحکام و تحرک شانه ضروری است.
عملکرد و اهمیت استخوان ترقوه
ترقوه به‌عنوان یک تکیه‌گاه محکم برای اندام فوقانی عمل کرده و نیروی وارده به دست‌ها را به تنه منتقل می‌کند. همچنین این استخوان با ایجاد فضای مناسب برای عبور اعصاب و عروق حیاتی، از آن‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند. به دلیل موقعیت سطحی، ترقوه بیشتر از سایر استخوان‌ها مستعد شکستگی است، به‌خصوص هنگام ضربه یا افتادن.
استخوان بازو و ساختار آن
استخوان بازو یا هومروس (Humerus) یکی از استخوان‌های بلند بدن است که بخش بالایی اندام فوقانی را تشکیل می‌دهد. این استخوان به دلیل موقعیت مرکزی خود، نقش حیاتی در حرکت، پایداری و اتصال بازو به شانه دارد.
ویژگی‌ها و ساختار آناتومیکی استخوان بازو
قسمت بالایی استخوان بازو به نام سر استخوان بازو شناخته می‌شود که شکلی گرد و کروی دارد. این بخش با قرار گرفتن در حفره گلنوئید (Glenoid cavity) از استخوان کتف، مفصل شانه را شکل می‌دهد. سطح سر استخوان بازو با یک لایه غضروفی پوشیده شده است که به حرکت نرم و بدون اصطکاک مفصل کمک می‌کند.
برجستگی‌ها و شیارهای مهم استخوان بازو
در زیر سر استخوان بازو، دو برجستگی استخوانی وجود دارد که محلی برای اتصال عضلات مهم شانه و بازو هستند:
- توبروزیته بزرگ (Greater tubercle):این برجستگی در قسمت خارجی استخوان قرار گرفته و محل اتصال عضلات قدرتمندی مانند سوپرااسپیناتوس و اینفرااسپیناتوس است.
- توبروزیته کوچک (Lesser tubercle):این برجستگی در قسمت جلویی استخوان واقع شده و به عضله ساب‌اسکاپولاریس متصل است.
بین این دو برجستگی، یک شیار باریک به نام ناودان بازویی (Bicipital groove) قرار دارد. این شیار محل عبور تاندون سر بلند عضله دوسر بازویی (Biceps brachii) است که در حرکت و خم کردن آرنج نقش مهمی دارد.
کارکرد و اهمیت استخوان بازو
استخوان بازو نه‌تنها به‌عنوان یک محور حرکتی برای بازو عمل می‌کند، بلکه محلی برای اتصال عضلات مختلف بوده و نیروی حاصل از حرکت را به مفاصل انتقال می‌دهد. همچنین با ایجاد مسیر محافظتی برای اعصاب و عروق، از آسیب به این ساختارها جلوگیری می‌کند.
آناتومی رگ‌های شانه: ساختار و عملکرد
رگ‌های خونی شانه شبکه‌ای پیچیده از شریان‌ها و سیاهرگ‌ها هستند که وظیفه تأمین خون غنی از اکسیژن و دفع مواد زائد را بر عهده دارند. این سیستم برای حفظ عملکرد عضلات، مفاصل و استخوان‌های شانه بسیار حیاتی است.
شریان‌های اصلی شانه
چهار شریان اصلی، وظیفه خون‌رسانی به ناحیه شانه را بر عهده دارند:
- شریان ساب‌کلاوین (Subclavian artery):
- این شریان از قفسه سینه فوقانی آغاز شده و با عبور از زیر استخوان ترقوه، وارد شانه می‌شود.
- شریان ساب‌کلاوین خون‌رسانی اولیه به اندام فوقانی را انجام می‌دهد و در ادامه به شریان زیر بغل تبدیل می‌شود.
- شریان زیر بغل (Axillary artery):
- ادامه مسیر شریان ساب‌کلاوین پس از عبور از دنده اول، به شریان زیر بغل تبدیل می‌شود.
- این شریان وظیفه خون‌رسانی به عضلات و بافت‌های اطراف شانه و دیواره قفسه سینه را بر عهده دارد.
- پس از عبور از زیر عضله ترس ماژور، به شریان بازویی تبدیل می‌شود.
- شریان توراکوآکرومیال (Thoracoacromial artery):
- شاخه‌ای از شریان زیر بغل است که در بالای شانه قرار دارد.
- این شریان به چهار شاخه تقسیم می‌شود و خون مورد نیاز شانه و قسمت فوقانی قفسه سینه را تأمین می‌کند.
- شریان بازویی (Brachial artery):
- ادامه شریان زیر بغل است که به سمت پایین بازو حرکت می‌کند.
- شاخه‌های این شریان به تأمین خون عضلات و استخوان‌های بازو و شانه کمک می‌کنند.
سیستم وریدی (بازگشت خون)
پس از تأمین اکسیژن و مواد مغذی توسط شریان‌ها، خون کم‌اکسیژن از طریق سیاهرگ‌ها به قلب و ریه‌ها بازمی‌گردد. سیاهرگ‌های اصلی شانه شامل:
- ورید ساب‌کلاوین (Subclavian vein):تخلیه خون از اندام فوقانی به قلب.
- ورید بازویی (Basilic and Cephalic veins):جمع‌آوری خون از عضلات و استخوان‌های بازو.
- ورید زیر بغل (Axillary vein):تخلیه خون از شانه و انتقال به ورید ساب‌کلاوین.
اهمیت جریان خون شانه
شبکه شریانی و وریدی شانه نه‌تنها مواد مغذی و اکسیژن را به بافت‌ها می‌رساند، بلکه به حذف مواد زائد و دی‌اکسیدکربن نیز کمک می‌کند. هرگونه آسیب یا انسداد در این سیستم می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند درد، تورم یا کاهش عملکرد حرکتی شانه شود.
راهنمای خرید لوازم ارتوپدی
