راه‌های درمان بیماری فتق
فتق چیست؟
فتق (Hernia) به معنای بیرون‌زدگی غیرطبیعی یک عضو یا بافت از طریق نقطه‌ای ضعیف در عضلات یا بافت‌های محافظتی اطراف آن است. شایع‌ترین محل بروز فتق، ناحیه شکم و کشاله ران است. برآمدگی حاصل از فتق معمولاً در هنگام ایستادن، سرفه یا بلند کردن اجسام سنگین بیشتر دیده می‌شود و در حالت خوابیده ممکن است کاهش یابد یا ناپدید شود.
انواع فتق
1. فتق کشاله ران (اینگوینال)
فتق اینگوینال یا کشاله ران شایع‌ترین نوع فتق است، به‌ویژه در مردان. این نوع فتق زمانی ایجاد می‌شود که بخشی از روده یا چربی شکمی از طریق نقطه‌ای ضعیف در دیواره شکم وارد کانال اینگوینال (مسیر کوچکی در کشاله ران) شود. این کانال در مردان محل عبور طناب اسپرماتیک و در زنان محل عبور رباط گرد رحم است. این فتق ممکن است به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم باشد. در نوع غیرمستقیم، معمولاً علت آن ضعف مادرزادی است و بیشتر در نوزادان یا جوانان دیده می‌شود. اما فتق مستقیم بیشتر در بزرگسالان و در اثر فشار زیاد شکمی بروز می‌کند. علائم شایع آن شامل برآمدگی در کشاله ران، درد هنگام بلند کردن اجسام یا سرفه، و در برخی موارد احساس سنگینی است.
2. فتق نافی (امبلیکال)
فتق نافی زمانی رخ می‌دهد که بخشی از روده یا چربی از طریق ناحیه ضعیف اطراف ناف بیرون بزند. این نوع فتق در نوزادان بسیار رایج است و اغلب با رشد کودک و تقویت عضلات شکم خودبه‌خود بهبود می‌یابد. با این حال، فتق نافی در بزرگسالان نیز دیده می‌شود، به‌ویژه در زنانی که بارداری‌های متعدد داشته‌اند یا افرادی که دچار اضافه وزن شدید هستند. علائم آن شامل برآمدگی نرم در اطراف ناف است که ممکن است هنگام سرفه، خنده یا فعالیت بدنی بیشتر نمایان شود. در صورت درد یا تغییر رنگ برآمدگی، باید فوراً به پزشک مراجعه کرد.
3. فتق شکمی (اپی‌گاستریک)
فتق اپی‌گاستریک نوعی از فتق است که در ناحیه فوقانی شکم، بین ناف و قفسه سینه ایجاد می‌شود. این نوع فتق معمولاً کوچک است و ممکن است تنها شامل چربی شکمی باشد، اما در موارد شدیدتر ممکن است بخشی از روده را نیز درگیر کند. فتق اپی‌گاستریک اغلب بدون علامت است، اما ممکن است با درد یا سوزش خفیفی در قسمت بالای شکم همراه باشد، به‌ویژه هنگام سرفه، خندیدن یا فشار آوردن به شکم. در مواردی که دردناک یا بزرگ شود، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند.
4. فتق جراحی (اینسیژنال)
فتق اینسیژنال یا جراحی در محل زخم یا برش‌های قبلی ناشی از جراحی‌های شکمی ایجاد می‌شود. زمانی که دیواره شکم پس از جراحی به درستی ترمیم نشود یا بافت عضلانی ضعیف باقی بماند، ممکن است روده یا بافت‌های شکمی از آن ناحیه بیرون بزنند. این نوع فتق بیشتر در بیمارانی دیده می‌شود که چندین بار جراحی شکمی داشته‌اند، اضافه وزن دارند یا به‌درستی مراقبت‌های پس از عمل را رعایت نکرده‌اند. علائم شامل برآمدگی در محل زخم، درد و گاهی اوقات احساس کشیدگی یا سوزش است. درمان اغلب شامل جراحی مجدد برای ترمیم دیواره شکم و استفاده از مش تقویتی است.
5. فتق دیافراگمی (هیاتال)
در فتق دیافراگمی یا هیاتال، بخشی از معده از طریق سوراخ دیافراگم به داخل قفسه سینه وارد می‌شود. دیافراگم عضله‌ای است که قفسه سینه را از شکم جدا می‌کند و در عملکرد تنفس نقش دارد. شایع‌ترین نوع این فتق، فتق هیاتال لغزنده است که معمولاً بدون علامت است، اما می‌تواند با علائم گوارشی مانند سوزش سر دل، برگشت اسید معده به مری (ریفلاکس) و درد در ناحیه سینه همراه باشد. در موارد شدید، نیاز به درمان دارویی و در برخی موارد، جراحی وجود دارد. عوامل خطر شامل چاقی، بارداری، سرفه مزمن و یبوست مداوم است.
علائم فتق
علائم فتق بسته به نوع و شدت آن متفاوت است، اما معمولاً شامل موارد زیر است:
- وجود برآمدگی یا توده‌ای زیر پوست که هنگام فشار یا فعالیت افزایش می‌یابد.
- احساس درد، سوزش یا فشار در محل فتق
- درد هنگام خم شدن، بلند کردن یا سرفه کردن
- در موارد شدیدتر: حالت تهوع، استفراغ، یبوست یا انسداد روده
نکته: اگر برآمدگی دردناک شود و به داخل برنگردد، احتمال فتق خفه‌شده (strangulated hernia) وجود دارد که یک وضعیت اورژانسی است.
علل ایجاد فتق
فتق معمولاً در اثر ترکیبی از ضعف عضلانی و فشار زیاد در ناحیه شکم ایجاد می‌شود. علل شایع عبارتند از:
- ضعف مادرزادی عضلات
- بلند کردن اجسام سنگین
- یبوست مزمن و زور زدن زیاد
- بارداری
- چاقی
- سرفه مزمن یا عطسه‌های مکرر
- جراحی قبلی در ناحیه شکم
راه‌های درمان بیماری فتق
۱. درمان فتق با دارو
درمان دارویی بیشتر برای فتق هیاتال (دیافراگمی) کاربرد دارد، نه انواع فتق شکمی یا کشاله ران. هدف اصلی دارودرمانی در این موارد، کنترل علائم ناشی از رفلاکس معده است که به دلیل بالا آمدن بخشی از معده به درون قفسه سینه رخ می‌دهد. داروهای رایج شامل:
- آنتی‌اسیدها: کاهش سریع سوزش معده
- مسدودکننده‌های گیرنده H2: کاهش تولید اسید معده (مثل رانیتیدین)
- مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI): مانند امپرازول یا پانتوپرازول، مؤثر در کاهش ترشح اسید معده و محافظت از مری
این داروها علائم را کاهش می‌دهند، اما فتق را درمان نمی‌کنند.
۲. درمان فتق با عمل جراحی
جراحی تنها راه درمان قطعی فتق است، به‌ویژه زمانی که فتق بزرگ شده، دردناک است یا احتمال گیر افتادن و خفگی دارد.
انواع جراحی فتق:
- جراحی باز: در این روش با ایجاد برش روی پوست، فتق به داخل شکم بازگردانده شده و دیواره شکم با بخیه یا مش مصنوعی ترمیم می‌شود. این روش نیاز به استراحت طولانی‌تری دارد (تا ۶ هفته).
- جراحی لاپاراسکوپی: با استفاده از چند برش کوچک و دوربین مخصوص انجام می‌شود. دوره نقاهت کوتاه‌تر و درد کمتر است، اما در برخی انواع فتق مانند فتق‌های شدید یا با درگیری بیضه، مناسب نیست. همچنین احتمال عود در این روش کمی بیشتر است.
مدت زمان جراحی: بسته به نوع فتق، از ۴۵ دقیقه تا ۲ ساعت متغیر است. مراقبت‌های پس از عمل: شامل استراحت کافی، اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین، خودداری از نزدیکی جنسی تا چند هفته، و خوابیدن به پشت یا پهلو برای پیشگیری از فشار به محل جراحی است.
۳. درمان خانگی بیماری فتق
درمان‌های خانگی بیشتر به کاهش علائم و پیشگیری از پیشرفت فتق کمک می‌کنند و درمان قطعی محسوب نمی‌شوند.
نکات مفید در درمان خانگی:
- استراحت و پرهیز از فعالیت‌های سنگین
- استفاده از فتق‌بند یا کمربند مخصوص برای کنترل موقت درد
- استفاده از کمپرس سرد یا گرم برای کاهش درد یا تورم
- مصرف مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن
- اصلاح رژیم غذایی: مصرف غذاهای پر فیبر برای جلوگیری از یبوست و فشار به شکم
- کاهش وزن در صورت اضافه وزن
این روش‌ها برای کنترل وضعیت بیمار مفیدند، اما فتق را از بین نمی‌برند.
۴. درمان فتق در طب سنتی
در طب سنتی، برای تسکین علائم و بهبود عملکرد گوارش در بیماران مبتلا به فتق، برخی مواد طبیعی توصیه می‌شود. با این حال، تأثیر این روش‌ها از نظر علمی اثبات نشده و نباید جایگزین درمان پزشکی شوند.
مواد توصیه‌شده در طب سنتی:
- سرکه سیب: کمک به هضم و کاهش اسید معده
- بابونه: ضدالتهاب و آرام‌بخش معده
- آب گرم: تسکین دردهای شکمی
- جوش‌شیرین: کاهش رفلاکس
- آب آلوئه‌ورا: بهبود عملکرد گوارش
- تخم شوید و شیرین‌بیان: کاهش نفخ و آرامش معده
این درمان‌ها تنها در مراحل ابتدایی یا برای مدیریت علائم خفیف ممکن است مفید باشند، اما نباید به‌عنوان درمان اصلی فتق در نظر گرفته شوند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورت مشاهده برآمدگی مشکوک در شکم یا کشاله ران، یا احساس درد مداوم در آن ناحیه، باید به پزشک مراجعه کرد. علائم زیر هشداردهنده هستند و نیاز به بررسی فوری دارند:
- درد ناگهانی و شدید در محل فتق
- قرمزی یا کبودی ناحیه
- تب و حالت تهوع
- عدم توانایی دفع گاز یا مدفوع
پیشگیری از فتق
با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال بروز فتق را کاهش داد:
- اجتناب از بلند کردن اشیاء سنگین
- تقویت عضلات شکم با ورزش‌های مناسب
- پیشگیری و درمان یبوست
- کاهش وزن در صورت اضافه وزن
- ترک سیگار برای کاهش سرفه مزمن
- پیروی از رژیم غذایی سالم
زندگی پس از درمان فتق
بعد از جراحی فتق، استراحت و پرهیز از فعالیت‌های سنگین تا چند هفته توصیه می‌شود. بیشتر بیماران پس از یک دوره کوتاه نقاهت، می‌توانند به فعالیت‌های عادی خود بازگردند. پیروی از توصیه‌های پزشک، کلید بهبودی سریع و جلوگیری از بازگشت بیماری است.
عوارض عدم درمان بیماری فتق
1. پیشرفت تدریجی فتق و عدم بهبودی خودبه‌خود
فتق برخلاف برخی بیماری‌ها، به‌مرور زمان خودبه‌خود بهبود نمی‌یابد و معمولاً با گذشت زمان بزرگ‌تر و شدیدتر می‌شود. این پیشرفت می‌تواند باعث افزایش ناراحتی و درد شود.
2. گیر افتادن (انسداد) محتویات فتق
در موارد پیشرفته، بخشی از روده یا سایر بافت‌ها ممکن است در داخل فتق گیر کنند و نتوانند به محل طبیعی خود بازگردند. این وضعیت باعث انسداد روده شده و ممکن است بیمار دچار تهوع، استفراغ، نفخ و یبوست شود.
3. خفه شدن (Strangulation)
در این حالت، خون‌رسانی به اندام یا بافتی که در داخل فتق محبوس شده قطع می‌شود. این وضعیت بسیار خطرناک و اورژانسی است و می‌تواند منجر به مرگ بافت (نکروز)، عفونت شدید و حتی تهدید جان بیمار شود.
4. نیاز فوری به جراحی اورژانسی
در صورت خفگی یا انسداد روده ناشی از فتق، تنها راه درمان، جراحی فوری است. این نوع جراحی معمولاً پیچیده‌تر، پرخطرتر و با عوارض بیشتر نسبت به جراحی‌های برنامه‌ریزی‌شده است.
5. عوارض پس از جراحی اورژانسی
در صورت ضرورت به جراحی، بیمار با خطراتی مانند خونریزی، عفونت، آسیب به عروق و اندام‌های داخلی، آسیب به بیضه‌ها (در فتق کشاله ران)، درد طولانی‌مدت و احتمال عود مجدد فتق روبه‌رو است.
6. محدودیت فعالیت‌های روزانه پس از عمل
حتی پس از جراحی موفق، بیمار باید حدود ۴ تا ۶ هفته از انجام فعالیت‌های سنگین مانند رانندگی، جابه‌جایی وسایل یا ورزش خودداری کند. این موضوع می‌تواند زندگی روزمره را برای مدتی تحت‌تأثیر قرار دهد.
