تعویض مفصل زانو

تعویض مفصل زانو چیست؟

تعویض مفصل زانو یکی از روش‌های پیشرفته و مؤثر در درمان دردهای شدید و مزمن زانو است که اغلب به‌دلیل ساییدگی و تخریب مفصل زانو ایجاد می‌شود. در حالت طبیعی، انتهای استخوان‌هایی که در محل مفصل زانو به هم می‌رسند، با لایه‌ای از غضروف پوشیده شده است. این غضروف بافتی نرم، ارتجاعی و انعطاف‌پذیر است که حرکت استخوان‌ها را روان و بدون درد ممکن می‌سازد. اما در برخی شرایط مانند آرتروز پیشرفته، آسیب‌های شدید مفصلی یا تخریب تدریجی غضروف، این لایه غضروفی از بین می‌رود یا به شدت آسیب می‌بیند. در نتیجه، استخوان‌ها در تماس مستقیم با یکدیگر قرار می‌گیرند که این وضعیت باعث افزایش اصطکاک، محدود شدن دامنه حرکت و بروز درد شدید در زانو می‌شود.

در چنین شرایطی، وقتی درمان‌های غیرجراحی مانند دارو، فیزیوتراپی یا تزریق پاسخ مناسبی نمی‌دهند، پزشک جراح ارتوپد ممکن است انجام عمل تعویض مفصل زانو را پیشنهاد کند. در این جراحی، بخش‌های آسیب‌دیده مفصل زانو با پروتزهای مصنوعی که معمولاً از فلز، سرامیک یا پلاستیک مخصوص ساخته شده‌اند، جایگزین می‌شود تا عملکرد مفصل بهبود یابد، درد کاهش پیدا کند و کیفیت زندگی بیمار به حالت طبیعی بازگردد.    

هدف از انجام تعویض مفصل زانو چیست؟

هدف اصلی از تعویض مفصل زانو، بازگرداندن توانایی حرکت و کاهش دردهای مزمن و ناتوان‌کننده‌ای است که به‌دلیل تخریب مفصل ایجاد می‌شوند. هنگامی‌که مفصل زانو دچار ساییدگی یا فرسایش می‌شود، فاصله طبیعی میان استخوان‌ها کاهش یافته و استخوان‌ها به‌صورت مستقیم با یکدیگر تماس پیدا می‌کنند. این وضعیت نه تنها باعث ایجاد درد شدید می‌شود، بلکه موجب کاهش چشمگیر دامنه حرکتی زانو نیز خواهد شد. بیمار در چنین شرایطی حتی در انجام ساده‌ترین فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن، بالا و پایین رفتن از پله‌ها، نشستن یا برخاستن نیز با مشکل مواجه می‌شود. در این مواقع، جراحی تعویض مفصل زانو به عنوان یک راهکار مؤثر و نهایی توسط متخصص ارتوپدی پیشنهاد می‌شود.

در این عمل، قسمت‌های آسیب‌دیده مفصل برداشته شده و با قطعات مصنوعی جایگزین می‌شوند. این پروتزها عملکرد مفصل طبیعی را شبیه‌سازی می‌کنند و به مرور زمان موجب کاهش یا حذف کامل درد، بازگشت دامنه حرکتی و افزایش کیفیت زندگی بیمار خواهند شد. به‌عبارت دیگر، تعویض مفصل زانو به بیمار این امکان را می‌دهد تا بدون درد و محدودیت، به فعالیت‌های روزمره خود بازگردد و استقلال حرکتی خود را بازیابد.  

علت‌های تعویض مفصل زانو

تعویض مفصل زانو یا آرتروپلاستی، یکی از روش‌های پیشرفته درمانی در حوزه‌ی ارتوپدی است که برای افرادی که دچار آسیب‌دیدگی‌های جدی یا تخریب گسترده مفصل زانو شده‌اند، تجویز می‌شود. دلایل و عوامل مختلفی می‌توانند منجر به نیاز به این جراحی شوند که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها پرداخته‌ایم:

1. تخریب غضروف و ساییدگی مفصل

مهم‌ترین دلیل انجام عمل تعویض مفصل زانو، از بین رفتن غضروف مفصلی است. غضروف نقش کلیدی در جلوگیری از اصطکاک بین استخوان‌ها و روان‌سازی حرکت مفصل دارد. اما در صورت فرسایش یا تحلیل رفتن این لایه محافظ، استخوان‌ها مستقیماً با یکدیگر برخورد می‌کنند که باعث درد، التهاب و محدود شدن حرکت مفصل می‌شود.

2. آرتروز (استئوآرتریت)

آرتروز زانو یک بیماری مزمن و پیشرونده است که به‌تدریج موجب تخریب غضروف و از بین رفتن فضای مفصلی می‌شود. این بیماری یکی از شایع‌ترین دلایل انجام تعویض مفصل زانو است، به‌ویژه در افراد میانسال و سالمند. در موارد پیشرفته، آرتروز می‌تواند زندگی روزمره فرد را کاملاً مختل کند.

3. آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است که باعث التهاب مزمن در مفاصل می‌شود. در این حالت، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت مفصلی حمله کرده و آن را تخریب می‌کند. التهاب ناشی از این بیماری می‌تواند به تدریج باعث تغییر شکل مفصل، کاهش عملکرد، و در نهایت نیاز به جراحی تعویض مفصل زانو شود.

4. ضربه و آسیب‌های شدید به زانو

آسیب‌های ناشی از تصادفات، سقوط یا ضربات شدید ممکن است باعث شکستگی، پارگی رباط یا تخریب ساختارهای داخلی مفصل زانو شوند. این آسیب‌ها اگر به‌درستی درمان نشوند یا شدت آن‌ها زیاد باشد، می‌توانند منجر به آرتریت پس از ضربه شده و در نهایت نیاز به تعویض مفصل زانو را ایجاد کنند.

5. بدشکلی‌های مفصل زانو

در برخی بیماران، تغییر شکل‌های شدید مفصل زانو مانند ژنوواروم (پای پرانتزی) یا ژنووالگوم (پای ضربدری)، باعث بی‌ثباتی مفصل، کاهش عملکرد حرکتی و درد مداوم می‌شود. این بدشکلی‌ها در صورت پیشرفت می‌توانند باعث ساییدگی زودرس مفصل و تخریب آن شوند، که در نهایت نیاز به جراحی را به دنبال دارد.

6. پوکی استخوان و افزایش سن

با افزایش سن، تراکم استخوانی کاهش می‌یابد و استخوان‌ها شکننده‌تر می‌شوند. پوکی استخوان ممکن است به‌طور غیرمستقیم موجب آسیب به مفصل زانو، شکستگی یا تخریب ساختارهای مفصلی شود و زمینه را برای انجام تعویض مفصل زانو فراهم سازد.

7. عدم پاسخ به درمان‌های غیرجراحی

زمانی که روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، مصرف داروهای ضد التهاب، تزریقات داخل مفصل یا تمرینات ورزشی تخصصی دیگر اثربخشی کافی نداشته باشند، پزشک ارتوپد ممکن است جراحی تعویض مفصل زانو را به عنوان آخرین گزینه‌ی درمانی در نظر بگیرد.    

روند جراحی تعویض مفصل زانو چگونه است؟

جراحی تعویض مفصل زانو که در اصطلاح پزشکی به آن آرتروپلاستی کامل زانو (Total Knee Arthroplasty) گفته می‌شود، فرآیندی دقیق و تخصصی است که به منظور جایگزینی مفصل آسیب‌دیده زانو با یک مفصل مصنوعی انجام می‌شود. این عمل معمولاً در افرادی انجام می‌شود که به دلیل آرتروز، روماتیسم یا آسیب‌دیدگی‌های شدید، دچار درد مزمن و محدودیت حرکتی شده‌اند و درمان‌های غیرجراحی برای آن‌ها کارساز نبوده است. در ادامه مراحل اصلی این جراحی را به زبان ساده و روان بررسی می‌کنیم:

۱. آمادگی‌های پیش از جراحی

قبل از عمل، بیمار تحت یک ارزیابی پزشکی کامل قرار می‌گیرد. این ارزیابی شامل آزمایش‌های خون، تصویربرداری‌هایی نظیر اشعه ایکس یا MRI و بررسی وضعیت سلامت کلی بدن است. پزشک جراح نیز جلسه‌ای مشاوره‌ای با بیمار برگزار می‌کند و درباره جزئیات عمل، مراقبت‌های بعدی و خطرات احتمالی توضیح می‌دهد.

۲. انتخاب نوع بیهوشی

با توجه به وضعیت جسمی بیمار و نظر متخصص بیهوشی، یکی از دو روش زیر برای بیهوش کردن انتخاب می‌شود:

• بیهوشی عمومی: بیمار در طول جراحی کاملاً در خواب است.
• بی‌حسی نخاعی یا اپیدورال: فقط قسمت پایین‌تنه بی‌حس شده و بیمار هوشیار باقی می‌ماند.

۳. ایجاد برش جراحی

جراح با ایجاد یک برش در ناحیه جلوی زانو (معمولاً به طول ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر)، به مفصل زانو دسترسی پیدا می‌کند. محل و اندازه برش ممکن است بسته به نوع عمل و تکنیک جراح متفاوت باشد.

۴. حذف بافت‌های آسیب‌دیده

در این مرحله، غضروف‌ها و سطوح آسیب‌دیده استخوان در مفصل زانو با ابزارهای مخصوص برداشته می‌شوند. این کار با دقت بالا انجام می‌شود تا استخوان‌ها برای پذیرش اجزای مصنوعی آماده شوند. در برخی موارد، پشت کشکک زانو نیز تراشیده و اصلاح می‌شود.

۵. کاشت مفصل مصنوعی (پروتز)

پس از آماده‌سازی سطح استخوان‌ها، جراح اجزای پروتز زانو را جای‌گذاری می‌کند. این اجزا معمولاً شامل موارد زیر هستند:

• قسمت فمورال: قطعه فلزی که روی انتهای استخوان ران قرار می‌گیرد.
• قسمت تیبیا: ترکیبی از فلز و پلاستیک که بالای استخوان ساق پا نصب می‌شود.
• قسمت کشککی (در صورت نیاز): قطعه پلاستیکی که به پشت کشکک متصل می‌شود.

اتصال این اجزا ممکن است با استفاده از سیمان استخوانی یا از طریق تثبیت بیولوژیکی (بدون سیمان) انجام شود، که در روش دوم استخوان به مرور به داخل سطح پروتز رشد می‌کند.

۶. بررسی تراز و تعادل مفصل

یکی از مراحل حیاتی در تعویض مفصل زانو، تنظیم صحیح تراز و تعادل مفصل است. جراح بررسی می‌کند که اجزای پروتز در موقعیتی کاملاً دقیق قرار گرفته باشند تا حرکت مفصل طبیعی، روان و بدون درد باشد.

۷. بستن برش و پانسمان

پس از اطمینان از استقرار صحیح پروتز، جراح محل برش را با نخ بخیه می‌بندد. سپس پانسمان استریل برای محافظت از زخم اعمال می‌شود.

۸. مراقبت‌های بلافاصله بعد از عمل

بیمار به بخش ریکاوری منتقل می‌شود و تحت نظارت قرار می‌گیرد تا اثر بیهوشی کاملاً از بین برود. هم‌زمان، مدیریت درد، تزریق داروهای ضد لخته شدن خون و آغاز فیزیوتراپی سبک از همان ساعات اولیه شروع می‌شود تا از خشکی مفصل و عوارض بعدی جلوگیری شود.  

مزایا و معایب تعویض مفصل زانو

جراحی تعویض مفصل زانو یکی از پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی در ارتوپدی مدرن است که به بسیاری از بیماران کمک می‌کند تا از دردهای مزمن و ناتوانی‌های حرکتی رهایی یافته و به زندگی عادی بازگردند. اما همانند هر عمل جراحی دیگر، این فرآیند نیز با مزایا و معایب خاص خود همراه است. در ادامه، نگاهی واقع‌بینانه به این نقاط قوت و چالش‌ها خواهیم داشت:

مزایای تعویض مفصل زانو

1. تسکین درد مزمن و آزاردهنده

یکی از مهم‌ترین دلایل مراجعه بیماران برای انجام این جراحی، رهایی از دردهای طولانی‌مدت و شدید زانو است. افرادی که سال‌ها با درد ناشی از آرتروز، روماتیسم یا ساییدگی مفصل دست و پنجه نرم کرده‌اند، پس از جراحی کاهش چشمگیری در سطح درد تجربه می‌کنند.

2. افزایش دامنه حرکتی و تحرک بهتر

با جایگزینی مفصل آسیب‌دیده با پروتز مصنوعی، محدودیت‌های حرکتی کاهش می‌یابد. بیمار دوباره می‌تواند بدون درد، راه برود، از پله بالا برود یا بدون کمک از صندلی برخیزد — کارهایی که پیش از جراحی دشوار یا غیرممکن شده بودند.

3. بازگشت سریع‌تر به زندگی عادی

با انجام فیزیوتراپی و پیروی از برنامه توان‌بخشی، افراد اغلب ظرف چند هفته به فعالیت‌های روزمره خود بازمی‌گردند. در صورت جراحی همزمان هر دو زانو، دوره نقاهت یکپارچه بوده و بازگشت به کار یا فعالیت‌های اجتماعی سریع‌تر صورت می‌گیرد.

4. کاهش نیاز به داروهای مسکن

با تسکین درد، بیمار به تدریج مصرف داروهای ضد التهاب یا مسکن را کاهش می‌دهد که این موضوع در بلندمدت به کاهش خطر عوارض دارویی و آسیب‌های گوارشی کمک می‌کند.

5. دوام بالای پروتز

مفاصل مصنوعی مدرن، به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بین ۱۵ تا ۲۰ سال یا بیشتر دوام بیاورند، به‌ویژه اگر سبک زندگی سالمی دنبال شود. این موضوع به بیماران آرامش خاطر بیشتری می‌دهد.

6. بهبود کیفیت زندگی

رهایی از درد و بازیابی عملکرد مفصل باعث افزایش اعتمادبه‌نفس، استقلال حرکتی و بهبود کلی کیفیت زندگی می‌شود. بیمار می‌تواند دوباره از فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، ورزش سبک و سفر لذت ببرد.

معایب و عوارض احتمالی تعویض مفصل زانو

1. خطرات جراحی و بیهوشی

همانند هر عمل جراحی، خطراتی مانند خون‌ریزی، لخته خون، عفونت یا واکنش به بیهوشی وجود دارد. در جراحی همزمان هر دو زانو، مدت زمان بیهوشی بیشتر شده و در نتیجه ریسک این موارد کمی بالاتر می‌رود.

2. طولانی‌تر شدن زمان ریکاوری در جراحی دوطرفه

اگر هر دو زانو به‌صورت همزمان جراحی شوند، بیمار در روزهای ابتدایی ممکن است دشواری بیشتری در ایستادن، راه رفتن و استفاده از ابزارهای کمکی مانند واکر یا عصا تجربه کند.

3. احتمال عوارض مکانیکی در پروتز

در موارد نادر، ممکن است شل شدن، جا‌به‌جایی یا دررفتگی پروتز رخ دهد که نیاز به مداخلات بیشتر پزشکی خواهد داشت. گاهی هم ممکن است پروتز به‌درستی با استخوان یکپارچه نشود.

4. سفتی یا محدودیت حرکتی

برخی بیماران ممکن است پس از عمل دچار خشکی مفصل یا محدودیت حرکت شوند، به‌ویژه اگر فیزیوتراپی را به‌درستی دنبال نکنند.

5. از دست دادن حجم خون بیشتر در جراحی دوطرفه

در صورتی که هر دو زانو همزمان جراحی شوند، احتمال خونریزی بیشتر و نیاز به تزریق خون افزایش می‌یابد.

مراقبت‌های پس از عمل تعویض مفصل زانو

دوره‌ی پس از جراحی تعویض مفصل زانو یکی از مهم‌ترین مراحل در مسیر بهبودی و بازگشت به زندگی طبیعی است. موفقیت نهایی این عمل، تا حد زیادی به مراقبت‌هایی که بیمار در خانه و در طول دوران نقاهت انجام می‌دهد، وابسته است. در ادامه، به‌صورت دقیق و مرحله‌به‌مرحله به مهم‌ترین نکات مراقبتی بعد از عمل تعویض مفصل زانو می‌پردازیم:

۱. مصرف منظم داروهای تجویزی

یکی از اصلی‌ترین بخش‌های مراقبت بعد از جراحی، مصرف دقیق داروهایی است که پزشک تجویز کرده است. این داروها شامل:

• مسکن‌ها برای کنترل درد
• آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری از عفونت
• داروهای ضد انعقاد جهت پیشگیری از لخته شدن خون در پاها
• مکمل‌های غذایی مانند آهن و ویتامین‌ها (با تجویز پزشک)

مصرف این داروها باید طبق دستور پزشک انجام شود و از قطع یا تغییر دوز آن بدون مشورت با پزشک خودداری شود.

۲. محافظت از زخم و بخیه

• تا زمانی که زخم به‌طور کامل ترمیم نشده است، نباید آب یا رطوبت به محل جراحی برسد. استفاده از کاورهای ضدآب در هنگام استحمام توصیه می‌شود.
• بانداژ زخم باید مرتب تعویض شود تا از تجمع باکتری و بروز عفونت جلوگیری شود.
• رعایت کامل بهداشت پوست اطراف محل جراحی بسیار مهم است.

۳. فعالیت‌های فیزیکی و حرکت اصولی

• در روزهای ابتدایی پس از عمل، باید حرکت دادن پا با دقت بالا انجام شود. پزشک یا فیزیوتراپیست نحوه صحیح راه رفتن، نشستن و بلند شدن را آموزش خواهد داد.
• استفاده از پله‌ها در چند ماه اول ممنوع است، زیرا فشار مضاعفی به مفصل وارد می‌شود.
• بالا نگه‌داشتن سطح صندلی یا نشیمنگاه کمک می‌کند تا هنگام نشستن، فشار کمتری به زانو وارد شود.
• خوابیدن به پشت یا به پهلو با حمایت از زانو با بالش توصیه می‌شود.

۴. انجام تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی

• پیروی از برنامه تمرینات فیزیوتراپی که توسط متخصص توصیه می‌شود، بخش حیاتی از روند بهبودی است.
• بیمار باید روزانه در منزل تمرینات توصیه‌شده برای تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکت مفصل را انجام دهد.
• پیاده‌روی سبک در خانه چند بار در روز (حتی با کمک واکر یا عصا) به افزایش گردش خون و جلوگیری از لخته شدن خون کمک می‌کند.

۵. تغذیه سالم برای بهبودی سریع‌تر

• مصرف غذاهای سرشار از ویتامین C، ویتامین D، آهن، کلسیم و پروتئین برای بازسازی بافت‌ها و تقویت سیستم ایمنی بدن مفید است.
• افزایش مصرف میوه‌ها، سبزیجات تازه، و مواد غذایی طبیعی روند ترمیم زخم و کاهش التهاب را تسریع می‌کند.

۶. بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره

• بازگشت به محل کار، رانندگی یا فعالیت‌های سنگین باید با مشورت پزشک انجام شود. اغلب بیماران حدود ۶ تا ۸ هفته بعد از عمل می‌توانند کارهای سبک را از سر بگیرند.
• رانندگی معمولاً پس از تأیید پزشک و زمانی‌که دامنه حرکتی و کنترل کامل روی پا بازگردد، مجاز است.

۷. پیشگیری از عفونت و عوارض

• دقت در بهداشت فردی و نظافت محیط اطراف اهمیت زیادی دارد.
• در صورت مشاهده‌ی علائمی مانند تورم بیش از حد، تب، ترشح غیرعادی یا درد شدید و مداوم، باید بلافاصله با پزشک تماس گرفته شود.

سوالات متداول درباره دوره نقاهت و مراقبت‌های بعد از تعویض مفصل زانو

در ادامه به برخی از سوالات متداول بیماران پس از جراحی تعویض مفصل زانو پاسخ داده‌ایم. این پرسش‌ها کمک می‌کند تا فرد دید روشن‌تری نسبت به دوران نقاهت، مدت زمان بهبودی و مراقبت‌های لازم داشته باشد.

۱. دوره نقاهت پس از تعویض مفصل زانو چقدر طول می‌کشد؟

مدت زمان بهبودی برای همه بیماران یکسان نیست و بسته به شرایط بدنی، سن، نوع فعالیت و رعایت مراقبت‌های پس از عمل می‌تواند متفاوت باشد. معمولاً بیماران در هفته‌های اول نیاز به استراحت بیشتری دارند و از انجام کارهای سنگین باید خودداری کنند. به طور کلی، بسیاری از بیماران بین ۴ تا ۶ هفته پس از عمل قادر به انجام فعالیت‌های روزمره سبک هستند و با تأیید پزشک می‌توانند به کار یا فعالیت‌های اجتماعی بازگردند.

۲. چه نکاتی را باید در دوران نقاهت رعایت کرد؟

در طول دوران ریکاوری، رعایت اصولی ساده اما مهم به تسریع روند بهبود کمک می‌کند:

• استفاده از عصا یا واکر هنگام راه رفتن برای جلوگیری از فشار به زانو
• خودداری از استفاده از پله‌ها در چند ماه اول
• دقت در نحوه نشستن و خوابیدن، به‌ویژه اجتناب از آویزان نگه داشتن پا
• عدم فشار آوردن به مفصل هنگام بلند شدن یا تغییر وضعیت
• حضور منظم در جلسات فیزیوتراپی و انجام تمرینات خانگی توصیه‌شده

۳. چه زمانی می‌توانم به محل کار بازگردم؟

بازگشت به کار معمولاً پس از ۶ تا ۸ هفته امکان‌پذیر است. با این حال، اگر فرد فعالیت‌های سنگین شغلی داشته باشد، ممکن است این مدت طولانی‌تر شود. تصمیم‌گیری در این مورد باید حتماً با نظر پزشک انجام گیرد.

۴. درد پس از عمل طبیعی است؟

بله. احساس درد پس از تعویض مفصل زانو طبیعی است و به‌مرور با گذر زمان و انجام تمرینات توان‌بخشی کاهش می‌یابد. با این حال، اگر درد همراه با تورم شدید، قرمزی یا تب باشد، باید سریعاً به پزشک اطلاع داده شود زیرا می‌تواند نشانه عفونت یا لخته شدن خون باشد.

۵. آیا ورم پا بعد از عمل طبیعی است؟

مقداری تورم در ناحیه زانو و ساق پس از عمل طبیعی است، اما اگر تورم همراه با درد شدید یا قرمزی ساق پا باشد، می‌تواند نشانه‌ای از لخته شدن خون در رگ‌ها باشد. این مسئله نیازمند بررسی فوری پزشکی است، چراکه در صورت انتقال لخته به ریه، خطر آمبولی ریوی وجود دارد.

۶. چه زمانی می‌توان رانندگی کرد؟

رانندگی زمانی مجاز است که بیمار کنترل کامل روی زانو و دامنه حرکتی کافی داشته باشد. معمولاً این زمان پس از ۶ تا ۸ هفته و با تأیید پزشک فرا می‌رسد.

۷. آیا لنگش بعد از تعویض مفصل زانو ادامه پیدا می‌کند؟

پس از جراحی، اغلب بیماران بهبود چشمگیری در راه رفتن و کاهش لنگش مشاهده می‌کنند. با این حال، برای رفع کامل لنگش نیاز به فیزیوتراپی و تمرینات منظم عضلانی وجود دارد. اگر بیمار به درستی تمرینات توان‌بخشی را انجام دهد، لنگش به مرور برطرف خواهد شد.

راهنمای خرید لوازم ارتوپدی

خرید آرنج بند

خرید کمربند طبی برای دیسک کمر

خرید قوزبند برای افتادگی شانه

خرید جوراب واریس

خرید قوزک بند 

خرید کفی طبی

خرید شکم بند

خرید زانو بند طبی

خرید اینترنتی گردنبند طبی

قیمت گردنبند طبی نرم

قیمت گردنبند طبی نیمه سخت

قیمت گردنبند طبی سخت

خرید مچ بند طبی

آویز دست

شست بند طبی